نرسی، پادشاه ساسانی (۲۹۳- ۳۰۲ میلادی) زمانی که از نبرد با پسر برادرزاده*ی خود بهرام سوم که به جای او بر تخت نشسته بود، پیروز بازگشت، در پایکولی برج یادمانی ساخت و بر دیواره*های آن کتیبه*هایی نگاشت و داد تا تندیس*اش را بر اطراف برج نصب کنند.
برج پایکولی امروز در کردستان عراق قرار گرفته است و کتیبه نرسی بر دیواره*های آن را از مهم*ترین کتیبه*های دوران ساسانی به شمار آورده*اند.
از سال ۲۰۰۶ میلادی گروهی از باستان*شناسان و حفاظت*گران ایتالیایی در یک پروژه*ی مشترک با اقلیم کردستان عراق به مطالعه*ی باستان*شناسی و حفاظت از ساختار این برج مشغول شده*اند. در این گروه همچنین متخصصان کتیبه*های باستانی، تاریخ هنر و تاریخ ایران از دانشگاه لاساپینزا شهر رم (La Sapienza) نیز عضویت دارند و با باستان*شناسانی از کردستان عراق همکاری می*کنند.
برج پایکولی، در کوهستان*های زاگرس و در میانه*ی راه شهر سلیمانیه عراق و قصرشیرین ایران قرار گرفته است. این منطقه در دوران باستان در مرز میان دو ناحیه*ی مهم یعنی تیسفون و ایالت آسورستان قرار گرفته بود. آسورستان نام میان*رودان یا بین*النهرین در دوران ساسانی بوده است.
پایکولی در اصل مکانی است که تعدادی از اشراف به انتظار بازگشت نرسی بودند تا با اعلام وفاداری خود، او را به عنوان پادشاه جدید معرفی کنند. بنابراین برج در مکانی که ارزش نمادین زیادی برای پادشاه ساسانی داشت ساخته شده است.
این مکان امروز ممکن است به نظر جایی پرت و دورافتاده در میان کوهستان باشد، اما در روزگار خودش محل گذار راه*هایی بود که از دشت*های آسورستان (میانرودان یا بین النهرین) به تیسفون می*آمد و از آنجا به آتورپاتکان (آذربایجان) می*رفت.
نرسی فرزند شاپوراول، در دوران سلطنت پدرش شاه یا فرمانروای ارمنستان بود. اما پس از مرگ او و همچنین پس از مرگ برادرش بهرام، طی ماجراهایی که در کتیبه شرحش آمده، از ارمنستان راهی ایران شد تا سلطنت را از بهرام سوم پس*بگیرد.
کتیبه*ی پایکولی شرح این ماجراهاست که به دو زبان فارسی میانه و پارتی نوشته شده است. کتیبه از سه بخش تشکیل شده است: در بخش نخست یا مقدمه، تبار*نامه نرسی معرفی می*شود. در بخش دوم یا بخش اصلی کتیبه، به رویدادهایی که از زمان مرگ بهرام دوم رخ می*دهد و سپس ملاقات نرسی با بزرگزادگان در گذرگاه پایکولی اشاره شده و پس از آن به شکست و تسلیم بهرام سوم اشاره کرده و می*نویسد به درخواست بزرگ*زادگان پادشاهی را پذیرفته است.
در بخش سوم نیز که موخره*ی کتیبه است به دوستی و صلح با سزار روم اشاره و نام شاهان و ساتراپ*هایی که پادشاهی او را پذیرفته*اند ذکر می*کند.1
برج و کتیبه*ی پایکولی در حقیقت سندی است که نرسی برای مشروعیت پادشاهی خود به دست می*دهد. اما از نکات ارزشمند دیگر آن اشاره به اختلاف*های موجود در دربار ساسانی بر سر نحوه*ی انتخاب جانشین پادشاه است. نرسی گرچه تاکید می*کند جانشین راستین تاج و تخت پدرش است، اما به*طور ضمنی به اهمیت نقش بزرگان و اشراف در تایید صلاحیت خویش نیز صحه می*گذارد و از این رو گذرگاه پایکولی را برای ساختن این یادمان انتخاب می*کند. اما کتیبه*ی پایکولی برای دقیق*تر شدن در تاریخ ساسانی نیز حاوی نکات ریزتری است.
در حقیقت پس از آن*که نهاد سلطنت و روحانیت به مدت دو دهه و بعد از قدرت گرفتن کرتیر، روحانی یا موبد عالی مقام ساسانی، در ارتباط تنگانگ و همکاری مستقیم با یکدیگر بودند، نرسی مجدادا به سنت*های ابتدایی دوران ساسانی بازگشت. یعنی دوباره تمام قدرت*های زمینی و معنوی در خود شاه تمرکز یافت.
در حقیقت او توانست نفوذ و تسلط تازه به*دست آمده روحانیت بر سلطنت را در دوره خود کمرنگ کند. در دوران پادشاهی او دوباره ایزدان قدیمی ظهور کردند. او که با توجه به متن کتیبه توانسته بود حمایت شهرهای میان*رودان را از پادشاهی خودش به دست بیاورد اعلام می*کند که به نام اورمزد، ایزد تمام ایزدان و آناهیتا که او را بانو خطاب می*کند، فرمانروایی خواهد کرد. نرسی یک*بار دیگر نیز توجه خود را به آناهیتا نشان داده بود. در نقش رستم در استان فارس در نقش*برجسته*ای نرسی در حال دیهیم ستانی یا گرفتن حلقه پادشاهی از آناهیتا نشان داده شده است.2
کتیبه نرسی آخرین کتیبه*ی سلطنتی است که بخش*هایی به زبان پارتی نیز دارد. به اعتقاد مری بویس، پژوهشگر ایران باستان، این احتمال وجود دارد که پس از کتیبه*ی پایکولی، ساسانیان زبان پارسی میانه را به عنوان یگانه زبان رسمی در سراسر ایران اعلام کرده باشند و به این ترتیب نگارش پارتی محدود شده باشد.3
حضور نام ساتراپی*ها، ایالت*ها و شهرهایی که حاکمان*شان نرسی را به عنوان شاهنشاه پذیرفته*اند نیز یک سند تاریخی ارزشمند دیگر در این کتیبه است. به عنوان مثال در این کتیبه از ساتراپ دومباوند یا همان دماوند اسم برده شده است.
آن*طور که گفتیم نرسی در انتهای این کتیبه به صلح و دوستی میان خود و امپراتور روم اشاره می*کند. اما در حقیقت بعد از گذشت چند گاهی از به سلطنت رسیدنش، بار دیگر میان ایران و روم جنگ*هایی آغاز شد که در آن کنترل ارمنستان و بخش*های شمالی میان*رودان به دست رومی*ها افتاد.
کتیبه*ی پایکولی روی قطعات سنگ دیوارهای جانبی برج نگاشته شده است. به نظر می*رسد نوشتن کتیبه*ای مفصل روی دیوارهای برجی با پلان چهارگوش تحت تاثیر کتیبه*ی پدر نرسی یعنی شاپور اول باشد. حدود چهل سال پیش از کتیبه*ی نرسی، شاپور نیز روی دیوارهای برجی هخامنشی در نقش رستم که امروز به نام «کعبه زرتشت» شناخته می*شود، کتیبه*ای نوشته بود؛ کتیبه*ای در شرح پیروزی خود بر امپراتور روم.
برای اولین بار در سال ۱۸۴۴ راولینسون کنسول بریتانیا در بغداد، از کتیبه*های برج طرح*هایی تهیه کرد. هرتزفلد باستان*شناس آلمانی نیز بین سال*های۱۹۱۱ تا ۱۹۲۳ چند بار از بنا بازدید کرد و از بخش بزرگی از سنگ*هایی که کتیبه روی آنها نوشته شده بود، طرح* وعکس* تهیه کرد که مبنای کار خواندن و ترجمه کتیبه قرار گرفت.4
بخش دیگری از سنگ*هایی که کتیبه روی آنها نوشته شده به دلیل تخریب قسمت*های زیادی از برج فروریخته و زیر آوار مدفون شده*اند که طی چند عملیات باستان*شناسی از زیر خاک بیرون آورده شدند.
از آن*جایی که تا سال*ها دسترسی به برج پایکولی مقدور نبود و همچنین خوانش کتیبه*ها و پژوهش روی آنها از روی تصاویر و طراحی*های هرتزفلد انجام شده بود، گروه ایتالیایی امیدوار است با حضور در محل و بهره گرفتن از امکانات جدیدتر، بتواند نکات تازه**ای را از تاریخ برج و کتیبه آن به دست بیاورد. مرمت و حفاظت از برج که آسیب*های فراوانی دیده است، بخش دیگری از پروژه*ی مشترک میان ایتالیا و کردستان عراق را تشکیل می*دهد.5
ارسال نظر برای این مطلب
اطلاعات کاربری
سرودهاي زرتشتلینک دوستان
آرشیو
پیوندهای روزانه
آمار سایت